تحول حوزه معنایی برخی از افعال و عبارت های فعلی و کاربرد آن در نثر فارسی معاصر

در دستگاه دستوری زبان فارسی مقوله فعل یکی از پیچیده ترین مباحث دستوری است؛ به ویژه برای کسانی که می خواهند زبان فارسی را به عنوان زبان دوم بیاموزند. یکی از انواع فعل در دستور زبان فارسی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار نگرفته و یا کمتر به آن اشاره شده، فعلی است که از نظر معنی در گذر زمان دستخوش تحول شده و هر روز بر بار معنایی آن افزوده گشته است. این گونه افعال اغلب وارد حوزه معنی افعال دیگر شده، آن ها را به عقب رانده، جانشین آن ها می شوند و معنای جدیدی را القا می کنند. فهم معنایی این گونه افعال، زبان آموز را دچار مشکل می کند. بدیهی است فرهنگ های مختصر دو زبانه نمی تواند در فهم این افعال به زبان آموز کمک چندانی بکند. لغت نامه های موجود فارسی نیز آن گونه که باید آنان را یاری نمی کند. تنها راه، تهیه فرهنگ لغتی است که فقط اختصاص به این گونه افعال داشته باشد و یا به عبارت دیگر، به مصدر و مصدر مرکب اختصاص یابد که هم بتواند نیاز امروز زبان آموزان را برطرف سازد و هم آیندگان را برای فهم زبان امروز یاری رساند، زیرا ممکن است کاربردهای امروزی این گونه افعال بر اثر تحولات گسترده اجتماعی دستخوش فراموشی شود. این گونه افعال در این مقاله به قیاس تقسیم بندی این برخی از دستور نویسان، افعال جانشین نام گرفته است. چند نمونه از این افعال ذکر شده و شواهدی مبنی بر تحول حوزه معنایی آن ها عرضه گردیده است. افعال جانشین در افاده معنی، تأثیر بیشتری از فعل اصلی دارند، بنابراین مفهوم افعال جانشین، بر حسب کاربرد و تحول معنایی آن ها برای زبان آموزان باید توضیح داده شود.